topics4

भाषिक कौशल्य क्षमता :- वाचन

१.वाचनाचे महत्व : १.आकलनासह केलेले ध्वनी उच्चारण म्हणजे वाचन होय. २.वाचनामुळे व्यक्तीमहत्वाचा अंतर्बाह्य विकास होतो. ३.वाचनाने वाणीवर सुसंस्कार होतात. ४.वाचनाने सौदर्य बोध व आनंदबोध घ्या दोन्ही साध्य होतात. ५.वाचन क्षमतेचा परिपूर्ण विकास हा त्यातुन निघणाऱ्या अर्थनिष्पतीवर अवलंबून असतो.

२.वाचनाची प्रमुख उद्दिष्टे : १.ज्ञान प्राप्ती :ग्रंथाचे व इतर पुस्तकाचे वाचन केल्यामुळे ज्ञान प्राप्ती होते. २.आनंदप्राप्ती :आनंदप्राप्तीसाठी उत्तम साहित्याचे वाचन व्हावे. ३.संस्कार :व्यक्तीच्या मनावर चांगले संस्कार वाचनातून होतात. ४.रसास्वाद :कथा,काव्य,कादंबऱ्या ,नाटके ,यातून रसग्रहण दृष्टी लाभते. ५.आनंदवृत्ती :वाचनामुळे मन आनंदाच्या अनुभुतीने भरून जाते.

३.वाचनाची पूर्वतैयारी करतांना लक्षात घ्यावयाच्या गोष्टी : १.शारीरिक तयारी : १.वाचन कौशल्याची शरीरातील ज्ञानेंद्रिय परिपक्व व्हायला हवीत. २.श्वासावर ताबा असावा. २.भावनिक तयारी : १.आवाजात चढ-उतार करण्याची क्षमता यावी. २.भावनिक समतेसाठी मनाची तयारी हवी. ३.बौद्धिक तयारी : १.व्यक्ती,वस्तु,स्थल,प्रसंग यांचा सहचर्य समजण्याची क्षमता असावी. २.मेंदूची संदेश ग्रहण करण्याची तयारी असावी.

४.वाचनाचे प्रकार : १.प्रगट वाचन :अक्षर ध्वनीच्या मोठ्या आवाजातील उच्चारणाला प्रगट वाचन म्हणतात. प्रगट वाचनाचे प्रकार १.सस्वर वाचन :-स्ववासासाठी केलेल विद्यार्थाने ;वाचन त्यास सस्वर वाचन म्हणतात. २.सुस्वर वाचन :-विद्यार्थासाठी शिक्षकाने केलेले वाचन यास सुस्वर वाचन म्हणतात. २.मुकावचन :लिखित अथवा मुद्रित अक्षर रूप डोळ्याने मेंदूने अर्थग्रहण करणे. मुकवाचन प्रकार : १.संदर्भ वाचन :संदर्भ पुस्तकाचे वाचन करणे. २.सखोल वाचन :एखाद्या ग्रंथाचे वाचन करणे. ३.विस्तृत वाचन :-काव्य,नाटक,मासिके वाचन. ३.गतीवाचन :योग्य गतीने वाचन करण्यास गती वाचन म्हणतात.

५.प्रगट वाचनाचे शिक्षणातील महत्व : १.उच्चार स्पष्टता :संयुक्त स्वराचे व व्यंजनाचे उच्चार अचूकपणे करणे. २.ओघ व अस्खलितपणा :एक शब्द किंवा अनेक शब्दाचे योग्य शब्दसमूह करून वाचन करणे. ३.स्वाभाविकता:-वाचन बोलण्यासारखे व्हावे . ४.भावपुर्णता :चेहऱ्यावर हवभाव व आवाजात चढउतार करावा.

६.मुकवाचनाचे शिक्षणातील महत्व : १.स्वतंत्रपणे आशय समजुत देणे:- मनोगत वाचन हा प्रगट वाचनाचा प्राण आहे तो स्वतंत्रपणे आशय समजावुन देतो . २.गती-संगती प्रगती साधने :वाचनाची गती वाढवणे व वाचलेल्याची संगती ओळखणे. ३.यथार्थता :-लेखनाच्या अनुभुतीचा साक्षात्कार पुर्णपणे आपल्याला मुकवाचाने होतो.

७.प्रगटवाचन व मुकवाचनातील फरक : १.अक्षर रूप ध्वनीच्या मोठ्या आवाजातील उच्चारणाला प्रगट वाचन म्हणतात व लिखित अथवा मुद्रित अक्षर डोळ्याने पाहून नंतर मेंदूने अर्थग्रहण करण्यास मुकवाचन म्हणतात . २.प्रगट वाचनाचे सस्वर वाचन व सुसस्वर वाचन दोन प्रकार आहेत व मुकवाचनाचे संदर्भवाचन सखोलवाचन विस्तृत वाचन होण्यास मदल होते. ३.प्रगट वाचनचे शक्षणात उच्चार स्पष्टता ,ओघव अस्खलीतपणा ,स्वाभाविकता भावापुर्णता साधन येते व मुकवाचनाने शिक्षणात स्वतंत्रपणे आशय समजावून देणे,गती संगती प्रगती साधने ,यथार्थता इत्यादी गुण येतात. ४. प्रगट वाचन भाव व विचाराचे प्रगटीकरणकरण होते .व मुकवाचनने शांतता व चीतंशीलता या वृत्तीची जोपासणा करता येते. ५.प्रगट वाचन इतरांना आनंद देते व मुकवाचन स्वान्त सुखाय असते . ६.प्रगटवाचनाचा वेग कमी असतो व मुकवाचनाचा वेग अधिक असतो .

८.वाचनातील दोष व त्यावर उपाय : १.अस्पष्ट आवाजात वाचन करणे :-दैवत-देवत. २.चुकीचे उच्चारण : श,ष,स. ३.उच्चार भेदाचे अज्ञान वाचा व दृष्टीदोष . ४.वाचनातील अशुध्दता :तीर्थ ,तिर्थ. ५.अपूर्ण शब्द उच्चारण . ६.अडखळत वाचणे हेलकाढून वाचणे . ७.चुकीच्या जागी शब्द तोडून वाचणे. ८.शब्द गाळणे नवीन शब्द टाकून वाचन करणे.

९.वाचन कौशल्यात शारीरिक व्यंगामुळे निर्माण झालेल्या उणीवा व उपाय . नाक,कान,डोळा,जिव्हा,दात :-डॉक्टर कडून करणे.

१०.वाचनातील योग्य आसनबंध : १.पाठीचा कणा ताठ असावा. २.प्रकाश डावीकडून यायला हवा. ३.दृष्टीच्या पातळीशी ४० अंश कोन करणे. ४.पुस्तक व नजर यात ९ ते १२ इंच अंतर आहे. ५.झोपुन वाचणे घातक आहे. ६.पुस्तक वाचताना संपूर्ण उघडणे डावाहात खाली ठेवणे. ७.इतर काम करतांना पुस्तक वाचू नये. ८.उभे राहून पुस्तक वाचतांना दोन्ही पायावर सरळ भार द्यावे .

११.निकोप वाचन सवयी : १.पुस्तकावर खुणा करू नये. २.पुस्तकाला कव्हर घालावी . ३.वाचलेल्या पुस्तकातील मुद्दे वहीत नोंदवी . ४.दुसऱ्याचे अथवा ग्रंथालयाचे पुस्तक वेळेवर नेऊन द्यावे. ५.वाचनलेले पुस्तक कपाटात बंद करू ठेवावे. ६.वाचलेल्या पुस्तकावर स्वताचा अभिप्राय तयार करणे.

१२.वाचन कौशल्य विकासाठी उपक्रम : १.भिन्न-भिन्न प्रकारचे वाचन तक्ते दाखवणे अर्थ स्पष्ट करणे. २.कार्डस ,कृतीदर्शक चित्रे दाखवणे. ३.टेपरेकॉर्डर च्या माध्यमातुन स्पर्धा घेणे . ४.भाषेचे खेळ व पाठांतर स्पर्धा घेणे. ५.भेंड्या व व्याकरणाचे खेळ घेणे . ६.अवांतर वाचन करायला लावणे.

१३.परिणामकारक वाचन कौशल्याची वैशिष्टे : १.सुस्पष्ट वाचन : प्रत्येक अक्षराचा व शब्दाचा उच्चार सुस्पष्ट होणे आवश्यक आहे. २.योग्य आरोह -आवरोह : उतार –चढाव होय. ३.स्वराघात : स्वरावर जोर देणे. ४.गती :योग्य गतीने वाचन करणे. ५.लय : काव्य वाचनाचे महत्वाचे लक्षण लय आहे. ६.योग्य हवाभाव :-डोळे ,भुवया ,मान,हाताची हालचाल.

मुख्य पृष्ठ